Gdzie jest pamięć?

Wielu z nas proces zapamiętywania kojarzy się z odkładaniem książki na półkę w wielkim magazynie. Rzeczywistość nie jest jednak taka prosta. Ludzki mózg zbudowany jest z bilionów neuronów, a każdy z nich tworzy tysiące połączeń synaptycznych. Gdzieś pośród tej niewyobrażalnie skomplikowanej sieci kryje się jeden z największych cudów natury – nasza pamięć.

Ale która dokładnie?

W zależności od przyjętego kryterium możemy wyróżnić rozmaite rodzaje pamięci: emocjonalną, motoryczną, gatunkową i wiele innych. Najbardziej podstawowym i powszechnie używanym podziałem jest ten, skupiający się na czasie trwania jednostkowego wspomnienia.

W ramach tego typu kategoryzacji wyróżniamy między innymi pamięć krótkotrwałą. To ona pomaga nam dokonać w myślach szybkich obliczeń, a także pozwala w toku rozmowy zapamiętać to, co zamierzamy powiedzieć, gdy już nasz rozmówca skończy mówić. Pamięć krótkotrwała funkcjonuje w obrębie płata przedczołowego. Jest to część mózgu znajdująca się w najbardziej wysuniętym do przodu miejscu czaszki. To właśnie przez jej wyjątkowe rozmiary człowiek wykształcił tak wysokie i wypukłe czoło. Pamięć krótkotrwała nie jest zbyt imponująca. Jednorazowo można w niej przechowywać od 5 do 9 elementów przez zaledwie kilkadziesiąt sekund.

Jednak nawet i to nie byłoby możliwe bez jeszcze mniej trwałej pamięci sensorycznej. Funkcjonuje ona w przedziale od kilku milisekund do maksymalnie 2 sekund. W tym krótkim czasie zachowuje bardzo dokładny obraz wszystkich informacji zebranych przez zmysły. Bardzo często uznawana jest za element percepcji, ale jednocześnie pozostaje niezbędnym krokiem poprzedzającym wytworzenie się pamięci krótkotrwałej.

Tak jak bez pamięci sensorycznej nie istniałaby pamięć krótkotrwała, tak bez pamięci krótkotrwałej niemożliwe byłoby kumulowanie wiedzy w ramach pamięci długotrwałej. Obejmuje ona zarówno świeżo przyswojone fakty, jak i wspomnienia o odległych w czasie wydarzeniach. Powstaje w obrębie części mózgu zwanej hipokampem, który budową przypomina zwinięty ogon konika morskiego (grec. hippokampos). Jest to ewolucyjnie bardzo stary element ludzkiego mózgu. Jego mechanizm działania można porównać do sortowni, przez którą przechodzą zapamiętywane fakty. W tym procesie przypisywane są im określone cechy, dzięki którym możliwe jest ich późniejsze odczytanie. Gdy zapamiętujemy jakąś informację, przechodzi ona przez hipokamp wielokrotnie, co sprawia, że pamięć o niej jest silniejsza.

Dość niedawno wyróżnionym przez naukowców typem pamięci jest tak zwana pamięć robocza. Jest to obszar pamięci krótkotrwałej odpowiedzialny za wykonywanie pewnych działań, a nie tylko przechowywanie informacji. Przykładem działania pamięci roboczej może być powtórzenie listy przeczytanych przed chwilą słów, ale w odwróconej kolejności, ale także prowadzenie samochodu, które jest możliwe dzięki wywołaniu z zasobów pamięci długotrwałej pewnych schematów oraz dostosowywanie ich do bieżącej sytuacji.

Ale jak to działa?

Trudno powiedzieć. Mózg i pamięć mają przed naukowcami wiele tajemnic. Jedna z teorii dotyczących zapamiętywania opiera się na istnieniu bazowych śladów pamięciowych zwanych engramami. Powstają one w hipokampie w procesie zapamiętywania, który nazywany jest również kodowaniem.

Ponieważ pamięć ludzka jest przede wszystkim skojarzeniowa, to powstawanie nowych wspomnień i kumulowanie nowej wiedzy przebiega zazwyczaj poprzez wytwarzanie powiązań z posiadanym już przez daną osobę zasobem wiedzy. Im większy zakres posiadanej wiedzy, tym łatwiej zapamiętujemy nowe informacje. Natomiast odizolowane fakty, których nie jesteśmy w stanie skojarzyć z wcześniej przyswojonymi danymi bardzo trudno jest nam zapamiętać na dłużej.

Na tym właśnie polega kodowanie – na wytwarzaniu skojarzeń. Jeżeli chcemy zapamiętać słowo cytryna, to w naszej głowie uruchamia się szereg powiązań z takimi kategoriami, jak na przykład: owoc, żółty, kwaśny, a może nawet supermarket, bo tam zazwyczaj kupujemy cytryny. Biorące udział w procesie kodowania połączenie neuronów to właśnie engram. Takie połączenie pozostaje uśpione do czasu, aż nie zostanie przywołane przy pomocy skojarzeń do świadomości.

Niestety pamięć długotrwała, której engramy są podstawą, z czasem słabnie, zanika, a nawet ulega mimowolnym zmianom pod wpływem nowych doświadczeń. Przykładem może tu być wspomnienie młodej kobiety o pewnej wycieczce szkolnej. Początkowo jest ono nieprzyjemne, ponieważ chłopiec, którym była wtedy zainteresowana przez cały dzień ją ignorował. Z upływem czasu wspomnienie ulega jednak zmianie i kobieta pamięta zupełnie inną wycieczkę, na której ten sam chłopiec trzyma ją za rękę. Pamięć o wycieczce została nieświadomie podmieniona, ponieważ kobieta później wyszła za tego samego chłopca i była bardzo szczęśliwa.

Im jesteśmy starsi, tym więcej pamięć płata nam figli. Na szczęście, istnieje wiele sposobów by utrzymać ją w dobrej kondycji. Dzięki rozmaitym ćwiczeniom i systemom wspomagającym zapamiętywanie każdy może poprawić pamięć.

Musisz się zalogować, by móc napisać komentarz.